Autor: Marta Matuszewska, radca prawny w TSL, Legal & Compliance Manager, mediator
Branża transportowa jest obarczona ryzykiem szkód, które mogą znacząco przekraczać wartość frachtu. Odpowiedzialność przewoźnika może powstać nawet bez względu na jego winę, dlatego tak istotne jest, aby przedsiębiorcy działający w tej branży znali okoliczności, które pozwalają im uniknąć odpowiedzialności.
Zarówno polskie prawo przewozowe, jak i Konwencja CMR (stosowana do międyznarodowego transportu drogowego), przewidują ograniczenia odpowiedzialności przewoźnika za szkody, które powstają w trakcie transportu. Zgodnie z przepisami prawa przewozowego, okoliczności wyłączające odpowiedzialność przewoźnika zawarte są w art. 65 ust. 2–3, natomiast w Konwencji CMR można je znaleźć w art. 17 ust. 2 oraz 4. W obu tych dokumentach przewoźnik zostaje zwolniony z odpowiedzialności w przypadku, gdy szkoda wynikła z winy osoby uprawnionej, nadawcy lub odbiorcy, z naturalnych wad towaru lub z powodu siły wyższej.
Siła wyższa jako najczęstsza przyczyna zwalniająca przewoźnika
Siła wyższa jest jedną z najczęściej stosowanych przesłanek wyłączających odpowiedzialność przewoźnika. W Konwencji CMR opisano ją jako zdarzenie, którego przewoźnik nie mógł przewidzieć, uniknąć ani zapobiec jego skutkom. Chociaż pojęcie siły wyższej nie zostało precyzyjnie zdefiniowane, w literaturze uznaje się ją za zewnętrzne, nadzwyczajne i nieprzewidywalne zdarzenie.
Jednak nie zawsze przewoźnik może powołać się na siłę wyższą. Przykładowo, jeśli kierowca wyruszył z transportem pomimo ostrzeżeń o nadchodzącym huraganie, uszkodzenie ładunku z powodu huraganu nie zwolni go z odpowiedzialności. Podobnie, wypadek spowodowany jazdą w nieprzeniknionej mgle, gdy warunki te można było przewidzieć, również nie zwalnia przewoźnika od odpowiedzialności.
Na gruncie prawa polskiego oraz Konwencji CMR istnieją pewne różnice w interpretacji siły wyższej i innych okoliczności egzoneracyjnych. Przykładowo, polski Sąd Najwyższy uznał, że rozbój połączony z zatrzymaniem pojazdu pod pozorem kontroli drogowej nie stanowi siły wyższej w rozumieniu Prawa przewozowego. Z kolei w Konwencji CMR rozbój, zwłaszcza z użyciem broni, może być uznany za okoliczność, której przewoźnik nie mógł uniknąć.
Przeczytaj artykuł: Siła wyższa a okoliczności, których nie dało się uniknąć – kluczowe różnice
Właściwości i wady towaru
Kolejnymi przesłankami wyłączającymi odpowiedzialność przewoźnika są właściwości towaru oraz jego wady. Na gruncie prawa polskiego, przewoźnik może uwolnić się od odpowiedzialności, jeżeli szkoda wynikła z ogólnych właściwości towaru, takich jak np. podatność na rdzenie, połamanie czy wysychanie. Konwencja CMR odnosi się głównie do wad własnych towaru. Przewoźnik musi jednak udowodnić, że szkoda wynikała z tych wad, a nie z niedbałości w wykonywaniu swoich obowiązków.
Inne okoliczności zwalniające przewoźnika z odpowiedzialności
Do innych okoliczności egzoneracyjnych zaliczają się:
Przewoźnik może również zwolnić się z odpowiedzialności, gdy szkoda powstała z winy dozorców wyznaczonych przez nadawcę, na przykład w przypadku transportu wymagającego szczególnej opieki, jak przewóz żywych zwierząt.
Podsumowanie
Przewoźnik ma możliwość ograniczenia swojej odpowiedzialności za szkody powstałe w transporcie, jednak musi odpowiednio wykazać okoliczności, które go od tej odpowiedzialności zwalniają. Znajomość tych przepisów, zarówno krajowych, jak i międzynarodowych, jest kluczowa, aby przedsiębiorcy mogli skutecznie chronić swoje interesy.