Siła wyższa a okoliczności, których nie dało się uniknąć – kluczowe różnice

Autor: Marta Matuszewska, radca prawny w TSL, Legal & Compliance Manager, mediator

W transporcie towarów, zarówno krajowym, jak i międzynarodowym, przewoźnik narażony jest na różnorodne ryzyka związane ze szkodami w przesyłkach. Przepisy prawne, takie jak Prawo przewozowe i Konwencja CMR, przewidują możliwość ograniczenia odpowiedzialności przewoźnika w pewnych sytuacjach. Dwie kluczowe koncepcje, które pozwalają na uwolnienie się od odpowiedzialności, to siła wyższa oraz tzw. okoliczności, których nie mógł przewidzieć ani uniknąć przewoźnik, a także nie mógł zapobiec ich skutkom. Choć te terminy wydają się być podobne, w rzeczywistości istnieją między nimi istotne różnice.

Definicja siły wyższej

Siła wyższa to pojęcie używane w przepisach, które odnosi się do nadzwyczajnych, nieprzewidywalnych i nieuniknionych zdarzeń zewnętrznych, które całkowicie wykraczają poza kontrolę przewoźnika. Przykłady siły wyższej to:

• Katastrofy naturalne, takie jak trzęsienia ziemi, powodzie, huragany czy lawiny.
• Działania wojenne, zamieszki, akty terrorystyczne.
• Działania władzy publicznej, np. konfiskaty towarów, zamknięcia granic, nagła zmiana regulacji prawnych.

W polskim prawie i w literaturze siła wyższa jest interpretowana jako zdarzenie, które jest niemożliwe do przewidzenia oraz nieuchronne, a jednocześnie pochodzi z zewnątrz – to oznacza, że nie wynika ono z działalności samego przewoźnika. Przykładem może być huragan, który zniszczył towar podczas transportu, mimo że przewoźnik podjął wszelkie możliwe środki ostrożności.

Okoliczności, których przewoźnik nie mógł przewidzieć ani uniknąć

Z kolei okoliczności, których przewoźnik nie mógł uniknąć, przewidzieć ani zapobiec ich następstwom (ang. "circumstances which the carrier could not avoid and the consequences of which he was unable to prevent") to pojęcie, które pojawia się w Konwencji CMR i jest stosowane szerzej niż siła wyższa. W przeciwieństwie do siły wyższej, okoliczności te nie muszą mieć charakteru nadzwyczajnego i nie muszą wynikać z czynników zewnętrznych.

Przykłady takich okoliczności mogą obejmować:

• Rozbój na drodze: Napad rabunkowy na kierowcę transportującego towar, nawet jeśli przewoźnik podjął środki zabezpieczające.
• Nagłe blokady dróg: Przymusowe zamknięcie autostrady z powodu nagłych działań władz, na które przewoźnik nie miał wpływu.
• Zamach terrorystyczny: Przykład zdarzenia, które można się zastanawiać czy jest siłą wyższą, ale zdecydowanie jest sytuacją, której przewoźnik nie mógł przewidzieć i uniknąć.

W przypadku okoliczności, których przewoźnik nie mógł przewidzieć ani uniknąć, przewoźnik musi wykazać, że pomimo podjęcia wszelkich możliwych środków ostrożności, szkoda i tak by nastąpiła.

Kluczowe różnice między siłą wyższą a okolicznościami nieuniknionymi

1. Zakres zdarzeń:
   • Siła wyższa odnosi się głównie do zdarzeń nadzwyczajnych, nieprzewidywalnych i nieuchronnych, które mają charakter zewnętrzny i są niezależne od działalności przewoźnika.
   • Okoliczności nieuniknione mogą obejmować zdarzenia, które są mniej spektakularne niż siła wyższa, ale nadal są poza kontrolą przewoźnika i nie można im zapobiec.
2. Charakter zewnętrzny:
   • Siła wyższa jest zazwyczaj zdarzeniem o charakterze zewnętrznym (np. klęska żywiołowa).
   • Okoliczności nieuniknione mogą wynikać z działań wewnętrznych, takich jak atak rabunkowy na transport, a więc zdarzenia niekoniecznie zewnętrzne, ale których przewoźnik nie mógł przewidzieć ani zapobiec ich skutkom.
3. Wymogi dowodowe:
   • W przypadku siły wyższej przewoźnik musi udowodnić, że zdarzenie było nadzwyczajne, nieprzewidywalne i nieuchronne.
   • W przypadku okoliczności nieuniknionych przewoźnik musi jedynie wykazać, że przedsięwziął wszelkie możliwe środki ostrożności, ale nie miał możliwości zapobieżenia skutkom.
4. Przykłady:
   • Siła wyższa: Trzęsienie ziemi niszczące most, po którym przewożony był towar.
   • Okoliczności nieuniknione: Napad rabunkowy na transport w miejscu, gdzie nie było możliwości przewidzenia takiego zdarzenia, mimo podjętych środków bezpieczeństwa.

Podsumowanie

Podczas gdy siła wyższa jest zdarzeniem nadzwyczajnym, o bardzo ograniczonym charakterze, okoliczności nieuniknione, zgodnie z Konwencją CMR, mogą obejmować szerszy zakres zdarzeń, które choć mogą nie być tak nadzwyczajne, nadal stanowią podstawę do zwolnienia przewoźnika z odpowiedzialności. W praktyce przewoźnicy powinni być świadomi różnic między tymi dwoma pojęciami, ponieważ pozwalają one w różnych sytuacjach skutecznie ograniczyć odpowiedzialność za szkody powstałe podczas transportu.

Jeśli potrzebujesz wsparcia w mediacji lub weryfikacji umów czy reklamacji, stworzenia wzorów czy procedur, szkoleniu siebie i zespołu, finansach, logistyce, zarządzaniu łańcuchem dostaw, czy nauce języka polskiego dla spedytorów, magazynierów lub kierowców - odezwij się do nas.