Autor: Marta Matuszewska, radca prawny w TSL, Legal & Compliance Manager, mediator
Protokół szkody jest podstawowym dokumentem w procesie dochodzenia roszczeń od przewoźnika. W praktyce wyróżnia się dwa typy takich protokołów: protokół handlowy, sporządzany przed wydaniem przesyłki, oraz protokół domowy, który powstaje po odbiorze towaru. Każdy z nich ma inną wartość dowodową i wiąże się z różnymi konsekwencjami prawnymi dla stron zaangażowanych w przewóz.
Czym jest protokół handlowy?
Protokół handlowy to dokument sporządzany w momencie odbioru przesyłki od przewoźnika, ale jeszcze przed jej formalnym wydaniem. Powstaje na żądanie odbiorcy, gdy stwierdzi on widoczne uszkodzenia przesyłki lub jej opakowania.
Cechy charakterystyczne:
- Czas sporządzenia: Przed podpisaniem listu przewozowego przez odbiorcę i przyjęciem towaru.
- Domniemanie odpowiedzialności: Zgodnie z art. 781 § 2 Kodeksu cywilnego, jeśli przewoźnik przyjął przesyłkę bez zastrzeżeń, uznaje się, że była ona w dobrym stanie. W przypadku protokołu handlowego to przewoźnik musi udowodnić, że szkoda nie powstała w czasie transportu.
- Znaczenie prawne: W przypadku sporu, protokół handlowy ma wysoką wartość dowodową, ponieważ potwierdza, że uszkodzenie było widoczne w chwili wydania przesyłki.
Kiedy stosować?
Gdy odbiorca zauważy jakiekolwiek uszkodzenia lub braki jeszcze przed formalnym odbiorem towaru. W takiej sytuacji protokół handlowy przenosi ciężar dowodu na przewoźnika.
Czym jest protokół domowy?
Protokół domowy powstaje po odbiorze przesyłki, najczęściej na żądanie odbiorcy, gdy szkody zostaną zauważone dopiero po rozładunku lub dokładnym sprawdzeniu towaru.
Cechy charakterystyczne:
- Czas sporządzenia: Po wydaniu przesyłki i podpisaniu listu przewozowego, jeżeli uprawniony stwierdził szkodę nie dającą się z zewnątrz zauważyć po przyjęciu przesyłki i w terminie 7 dni zażądał ustalenia jej stanu.
- Domniemanie odpowiedzialności: Zgodnie z art. 76 Prawa przewozowego, przyjęcie przesyłki bez zastrzeżeń powoduje domniemanie, że była ona w dobrym stanie. W przypadku protokołu domowego odbiorca musi udowodnić, że szkoda powstała w czasie przewozu, co jest znacznie trudniejsze. Ciężar udowodnienia spoczywa w takim przypadku na reklamującym.
- Znaczenie prawne: Protokół domowy ma niższą wartość dowodową, ponieważ istnieje domniemanie, że uszkodzenie powstało po odbiorze towaru.
Kiedy stosować?
Gdy uszkodzenie towaru jest niewidoczne podczas odbioru (np. szkody wewnętrzne) i zostanie zauważone dopiero po rozładunku.
Podstawa prawna i konsekwencje
Protokół handlowy
- Domniemanie prawne: Szkoda powstała w czasie transportu.
- Podstawa prawna: Art. 781 § 2 Kodeksu cywilnego – przewoźnik, który nie wnosił zastrzeżeń przy przyjęciu przesyłki, musi udowodnić, że szkoda nie jest jego winą.
- Zalety: Odbiorca jest w lepszej pozycji procesowej, ponieważ przewoźnik musi wykazać brak swojej odpowiedzialności.
Protokół domowy
- Domniemanie prawne: Szkoda powstała po wydaniu przesyłki.
- Podstawa prawna: Art. 76 Prawa przewozowego – odbiorca musi udowodnić, że szkoda miała miejsce podczas transportu.
- Wady: Odbiorca ponosi ciężar dowodu, co często jest trudne i wymaga dodatkowych dokumentów, np. zdjęć lub opinii rzeczoznawcy.
Praktyczne wskazówki
- Zawsze sprawdzaj stan przesyłki przy odbiorze: W przypadku widocznych uszkodzeń żądaj sporządzenia protokołu handlowego.
- Dokumentuj stan przesyłki: Rób zdjęcia zarówno w momencie odbioru, jak i podczas rozładunku.
- Nie podpisuj listu przewozowego przed sprawdzeniem przesyłki: Jeśli podpiszesz dokument bez zastrzeżeń, Twoje roszczenia mogą być trudniejsze do udowodnienia.
- Szybko zgłaszaj szkody niejawne: Jeśli uszkodzenie zauważysz później, masz 7 dni na zgłoszenie tego faktu przewoźnikowi i zażądanie sporządzenia protokołu domowego.
- Zachowaj kopie dokumentów: List przewozowy, protokół szkody i wszelkie dowody mogą być kluczowe w procesie reklamacyjnym.
Case Study: Protokół handlowy vs domowy
Przykład 1: Protokół handlowy
Odbiorca podczas rozładunku palety z elektroniką zauważa uszkodzone opakowanie. Przed podpisaniem listu przewozowego żąda sporządzenia protokołu handlowego. W spisie wskazano zgniecenia kartonów i potencjalne uszkodzenia urządzeń. Dzięki protokołowi przewoźnik nie może uchylić się od odpowiedzialności, a roszczenie zostało szybko rozpatrzone na korzyść odbiorcy.
Przykład 2: Protokół domowy
Firma odebrała przesyłkę, nie zgłaszając uwag przy odbiorze. Dwa dni później stwierdzono brak części towaru. Sporządzono protokół domowy i zgłoszono reklamację. Jednak przewoźnik wskazał, że szkoda mogła powstać po dostawie. Bez dodatkowych dowodów odbiorca nie uzyskał odszkodowania.
Podsumowanie
Wybór odpowiedniego protokołu szkody i czas jego sporządzenia mają kluczowe znaczenie w procesie reklamacyjnym. Protokół handlowy daje odbiorcy znacznie silniejszą pozycję, przenosząc ciężar dowodu na przewoźnika. Z kolei protokół domowy, choć w niektórych sytuacjach konieczny, znacznie utrudnia dochodzenie roszczeń. Świadomość różnic między tymi dokumentami pozwala lepiej zabezpieczyć interesy odbiorcy i skutecznie dochodzić swoich praw.
Jeśli potrzebujesz wsparcia w mediacji lub weryfikacji umów czy reklamacji, stworzenia wzorów czy procedur, szkoleniu siebie i zespołu, finansach, logistyce, zarządzaniu łańcuchem dostaw, czy nauce języka polskiego dla spedytorów, magazynierów lub kierowców - odezwij się do nas.
