Przedawnienie roszczeń wobec przewoźnika - transport drogowy, kolejowy, morski, lotniczy

Autor: Marta Matuszewska, radca prawny w TSL, Legal & Compliance Manager, mediator

Przedawnienie roszczeń w prawie przewozowym, zarówno krajowym, jak i międzynarodowym, wyróżnia się krótkimi terminami oraz specyficznymi zasadami zawieszenia biegu terminu. W poszczególnych regulacjach istnieją istotne różnice, które warto usystematyzować, by zrozumieć, jak w praktyce funkcjonuje ochrona prawna w tej dziedzinie.

Przedawnienie w Prawie przewozowym

Ustawa Prawo przewozowe, regulująca przewozy krajowe (z wyłączeniem przewozów lotniczych, morskich i konnych), również przewiduje roczny termin przedawnienia. Zasady obliczania początku biegu terminu zależą od rodzaju roszczenia:

• Utrata przesyłki: od dnia, w którym można było uznać ją za utraconą.
• Uszkodzenie lub opóźnienie: od dnia wydania przesyłki.
• Szkody niewidoczne z zewnątrz: od dnia protokolarnego ustalenia szkody.
  Dodatkowo, roszczenia z tytułu zwłoki w przewozie (bez szkody w przesyłce) przedawniają się już po dwóch miesiącach.

Zawieszenie biegu przedawnienia reguluje art. 77 ust. 4 Prawa przewozowego. Przedawnienie zostaje wstrzymane od dnia złożenia reklamacji do dnia udzielenia na nią odpowiedzi, przy czym okres ten nie może przekroczyć 3 miesięcy.

Przedawnienie w Kodeksie cywilnym

Podstawowe przepisy dotyczące umowy przewozu znajdują się w art. 774–793 Kodeksu cywilnego. Kodeks cywilny jest jednak stosowany uzupełniająco na podstawie art. 90 ustawy Prawo przewozowe w sprawach nieuregulowanych w tej ustawie.

Konwencja CMR

W międzynarodowych przewozach drogowych regulowanych Konwencją CMR, terminy przedawnienia są zbliżone, ale różnią się w szczegółach. Podstawowy termin wynosi rok, a jego zakres obejmuje wszelkie roszczenia związane z przewozem podlegającym Konwencji, w tym te wynikające z czynów niedozwolonych czy bezpodstawnego wzbogacenia.

Początek biegu przedawnienia zależy od charakteru roszczenia:

• Częściowe zaginięcie lub uszkodzenie towaru: od dnia wydania przesyłki.
• Całkowite zaginięcie: od 30. dnia po upływie terminu dostawy (lub 60 dni od nadania, jeśli terminu nie określono).
• Roszczenia przewoźnika: od 3 miesięcy po zawarciu umowy przewozu.

W przypadku rażącego niedbalstwa lub umyślnej winy przewoźnika termin przedawnienia wydłuża się do trzech lat. Ponadto, złożenie pisemnej reklamacji zawiesza bieg przedawnienia do momentu, gdy przewoźnik odrzuci reklamację i zwróci załączone dokumenty.

Konwencja COTIF / CIM

Podobne regulacje zawiera załącznik B do Konwencji COTIF (CIM), dotyczący międzynarodowego przewozu kolejowego. Podstawowy termin przedawnienia wynosi rok, a w przypadku rażącej niedbałości lub umyślnej winy – dwa lata. Zawieszenie biegu przedawnienia następuje analogicznie do Konwencji CMR.

Przedawnienie w transporcie morskim

W transporcie morskim terminy przedawnienia regulują Kodeks morski oraz konwencje międzynarodowe, takie jak Konwencja Haska-Visby oraz Reguły Rotterdamskie.

1. Kodeks morski
   Przedawnienie roszczeń w transporcie morskim reguluje przede wszystkim Kodeks morski. Zgodnie z jego przepisami terminy przedawnienia zależą od rodzaju roszczenia:
   1. Roszczenia z umowy przewozu
      • Zgodnie z art. 108 § 1 Kodeksu morskiego roszczenia z umowy przewozu przedawniają się z upływem 2 lat od dnia ich wymagalności.
   2. Roszczenia związane z ładunkiem wynikające z konosamentu
      • Art. 108 § 2 przewiduje, że roszczenia wobec przewoźnika związane z ładunkiem, wynikające z konosamentu, przedawniają się po upływie roku od dnia, w którym wydanie ładunku nastąpiło lub miało nastąpić.
   3. Powództwa przeciwko osobom trzecim
      • W sprawach związanych z ładunkiem, jeśli występują powództwa o odszkodowanie przeciwko osobom trzecim (zgodnie z § 2), można je wytoczyć nawet po upływie roku, w terminie określonym w przepisach o przedawnieniu roszczeń. Maksymalny okres wynosi jednak 6 miesięcy od dnia, w którym:
        • osoba występująca z powództwem zaspokoiła roszczenie,
        • lub otrzymała pozew wniesiony przeciwko niej.
2. Konwencje międzynarodowe
   • Konwencja Haska-Visby (Hague-Visby Rules): przewiduje roczny termin przedawnienia, który biegnie od daty dostawy ładunku lub od daty, kiedy dostawa miała nastąpić. Choć strony mogą zgodnie wydłużyć ten termin, ale dopiero po pojawieniu się szkody. W przypadku celowego działania lub rażącego niedbalstwa przewoźnika, terminy te mogą zostać wydłużone, w zależności od przepisów lokalnych.
   • Reguły Rotterdamskie: termin przedawnienia wynosi 2 lata, liczony od daty faktycznego lub planowanego dostarczenia towaru. Reguły te wprowadziły bardziej szczegółowe regulacje dotyczące przerwania lub zawieszenia biegu przedawnienia, np. przez negocjacje między stronami.

W transporcie morskim, podobnie jak w innych gałęziach transportu, istnieje możliwość zawieszenia biegu przedawnienia poprzez złożenie reklamacji. Terminy te są jednak rygorystycznie przestrzegane, a sądy zobowiązane są do uwzględniania przedawnienia z urzędu.

Konwencje lotnicze

Konwencje montrealska i warszawska przewidują jednolity dwuletni termin przedawnienia, liczony od daty przybycia przesyłki do miejsca przeznaczenia, od dnia, w którym przewóz miał się zakończyć, lub od chwili zatrzymania przewozu. Przedawnienie skutkuje wygaśnięciem roszczenia, które sąd bierze pod uwagę z urzędu.

Uwagi końcowe

W sporach dotyczących przewozu przedawnienie często staje się kluczowym zarzutem. Należy jednak pamiętać, że w międzynarodowych konwencjach istnieją mechanizmy wydłużenia terminów, zwłaszcza w wyniku złożenia reklamacji. Przed podniesieniem zarzutu przedawnienia warto dokładnie sprawdzić, czy wszystkie warunki jego ustania zostały spełnione, aby uniknąć nieskutecznych działań procesowych.

Zrozumienie zasad przedawnienia w prawie przewozowym może znacząco wpłynąć na skuteczność dochodzenia roszczeń lub obrony przed nimi.

Jeśli potrzebujesz wsparcia w mediacji lub weryfikacji umów czy reklamacji, stworzenia wzorów czy procedur, szkoleniu siebie i zespołu, finansach, logistyce, zarządzaniu łańcuchem dostaw, czy nauce języka polskiego dla spedytorów, magazynierów lub kierowców - odezwij się do nas.