Autor: Marta Matuszewska, radca prawny w TSL, Legal & Compliance Manager, mediator
Przedsiębiorstwa zajmujące się przewozem towarów muszą być świadome, kiedy ponoszą odpowiedzialność za zniszczenie przesyłki, a kiedy mogą się od niej uwolnić. Odpowiedzialność ta jest regulowana różnymi aktami prawnymi, w zależności od tego, czy mamy do czynienia z przewozem krajowym czy międzynarodowym. Warto znać różnice pomiędzy Konwencją CMR, dotyczącą przewozów międzynarodowych, a ustawą Prawo przewozowe, która reguluje krajowy transport towarów.
Różnice między przewozem krajowym a międzynarodowym
W przewozach krajowych kluczową rolę odgrywa Prawo przewozowe z 1985 roku, które reguluje zasady odpowiedzialności przewoźników na terenie Polski. Obejmuje ono odpowiedzialność przewoźnika za utratę, ubytek czy uszkodzenie przesyłki, jak również za opóźnienia w jej dostarczeniu.
W przypadku przewozów międzynarodowych, obowiązuje Konwencja CMR (Konwencja o Umowie Międzynarodowego Przewozu Drogowego Towarów), której Polska jest sygnatariuszem. Konwencja ta ma charakter bezwzględnie obowiązujący, co oznacza, że jej przepisy mają pierwszeństwo przed krajowymi regulacjami, nawet jeśli strony próbują ustalić inne zasady odpowiedzialności w umowie. Co więcej, zgodnie z jej postanowieniami w art. 41 Konwencja jest prawem bezwzględnie obowiązującym, co oznacza, że jej stosowanie nie jest uzależnione od woli stron, ponieważ stanowi ona element porządku prawnego państw, które ją podpisały i znajduje zastosowanie na równi z aktami prawnymi o randze ustawowej. Dlatego wszelkie postanowienia umowne sprzeczne z brzmieniem Konwencji lub zmierzające do jej obejścia są nieważne.
Zakres odpowiedzialności przewoźnika
W przewozach przewoźnik odpowiada na zasadzie ryzyka. Oznacza to, że ponosi odpowiedzialność za szkody powstałe w czasie od przyjęcia przesyłki do przewozu aż do momentu jej wydania. Może on jednak zwolnić się z tej odpowiedzialności, jeżeli wykaże, że szkoda powstała z przyczyn niezależnych od niego, np. z winy nadawcy, odbiorcy lub siły wyższej.
Odpowiedzialność przewoźnika w transporcie krajowym obejmuje utratę, ubytek lub uszkodzenie przesyłki powstałe w okresie przyjęcia przesyłki, jej przewozu i wydania oraz opóźnienie w przewozie, chyba że utrata, ubytek lub uszkodzenie albo opóźnienie w przewozie powstały z przyczyn występujących po stronie nadawcy lub odbiorcy, niewywołanych winą przewoźnika, wyniknęły z właściwości towaru albo pojawiły się wskutek działania siły wyższej. Przepisy ustawy nie regulują całościowo problematyki odpowiedzialności z tytułu niewykonania lub nienależytego wykonania umowy przewozu przesyłek. Ograniczają się one do sytuacji najbardziej typowych, nie obejmując jednak wielu sytuacji dość często spotykanych w praktyce. W ustawie nie zostały unormowane sytuacje polegające na przykład na:
Dlatego wówczas odpowiedzialność przewoźnika musi być oceniana w świetle ogólnych zasad kontraktowej odpowiedzialności odszkodowawczej, uregulowanej w Kodeksie cywilnym.
W przypadku przewozów międzynarodowych, Konwencja CMR zakres odpowiedzialności przewoźnika również obejmuje utratę czy uszkodzenie towaru, czy opóźnienie w jego dostarczeniu.
W obu przypadkach, przewoźnik może ograniczyć swoją odpowiedzialność, jeśli wykaże, że szkoda wynikła z czynników, na które nie miał wpływu, takich jak wypadki, działania siły wyższej (w prawie krajowym) czy okoliczności na które nie miał wpływu i nie mógł przewidzieć (w prawie międzynarodowym) czy niewłaściwe przygotowanie towaru do transportu przez nadawcę.
Przeczytaj: Ograniczenia odpowiedzialności przewoźnika za szkody w transporcie – kluczowe aspekty
Wysokość odszkodowania
Wartość szkody w transporcie często przewyższa wartość frachtu, co może być zagrożeniem dla stabilności finansowej przewoźnika. Dlatego tak ważne jest, aby przewoźnik znał przesłanki, które pozwalają mu ograniczyć swoją odpowiedzialność.
W prawie krajowym rozróżniamy szkodę w przesyłce i poza nią. Za szkodę w przesyłce odszkodowanie - procentowe zmniejszenie wartości, nie może jednak przewyższać kwoty odszkodowania przysługującego za:
Za koszty powstałe poza substancją przesyłki jak na przyklad koszty przestoju maszyn z powodu niedostarczenia w terminie surowca do produkcji, przysługuje odszkodowanie w wysokości maksymalnie dwukrotnego przewoźnego.
W przypadku przewozów międzynarodowych, odpowiedzialność przewoźnika za utratę towaru lub jego uszkodzenie ograniczona jest do określonej kwoty na kilogram wagi brutto towaru (8,33 SDR za 1 kilogram brakującej wagi brutto), co znacznie zmniejsza ryzyko ponoszenia wysokich odszkodowań, a odszkodowanie za opóźnienie nie może przewyższyć kwoty przewoźnego, o ile nie doszło do zadeklarowania wartości towaru lub zadeklarowania specjalnego interesu w jego dostawie.
Terminy przedawnienia
Konwencja CMR w swoich przepisach ustanawia trzy terminy przedawnienia. Pierwszy z nich wynosi 21 dni na dokonanie pisemnego zastrzeżenia, gdy dojdzie do opóxneinia w dostawie. Kolejny termin to jeden rok i ma zastosowanie do wszelkich roszczeń wynikających z przewozów opartych na regulacjach Konwencji CMR i w razie braku odrębnych przepisów ten termin będzie miał zastosowanie. Z drugim terminem – trzyletnim – mamy do czynienia w przypadku złego zamiaru lub niedbalstwa, które – według prawa obowiązującego sąd rozpatrujący sprawę uważane jest za równoznaczne ze złym zamiarem. Przedawnienie to biegnie od dnia wydania przesyłki w przypadkach częściowego zaginięcia, uszkodzenia lub opóźnienia dostawy. W przypadku natomiast całkowitego zaginięcia termin rozpoczyna bieg począwszy od trzydziestego dnia po upływie umówionego terminu dostawy albo, jeżeli termin nie był umówiony, począwszy od sześćdziesiątego dnia po przyjęciu towaru przez przewoźnika. Co jest bardzo istotne, we wszystkich innych przypadkach termin przedawnienia biegnie począwszy od upływu trzymiesięcznego terminu od dnia zawarcia umowy przewozu, czyli w praktyce należy doliczyć 3 miesiące do terminu. W przypadku roszczeń regresowych, stosujemy te same terminy, licząc od uprawomocnienia się wyroku przeciwko jednemu z przewoźniku albo od dnia naprawienia szkody.
W polskim prawie przewozowym podstawowym terminem przedawnienia jest również termin roczny. Różne są jednak daty rozpoczęcia biegu przedawnienia: w przypadku utraty przesyłki jest to dzień, w którym uprawniony mógł uznać przesyłkę za utraconą, w przypadku ubytku, uszkodzenia lub zwłoki w dostarczeniu – dzień wydania przesyłki; w przypadku szkód niedających się z zewnątrz zauważyć – od dnia protokolarnego ustalenia szkody, z tytułu zapłaty lub zwrotu należności – od dnia zapłaty, a gdy jej nie było – od dnia, w którym powinna była nastąpić, w przypadku innych zdarzeń prawnych – od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. Po dużo krótszym okresie, bo zaledwie pod dwóch miesiącach, przedawniają się roszczenia z tytułu zwłoki w przewozie, która nie spowodowała szkody w przesyłce. Z kolei po sześciu miesiącach przedawniają się roszczenia regresowe, przysługujące przewoźnikowi przeciwko innym przewoźnikom, liczone od dnia, w którym przewoźnik naprawił szkodę, albo od dnia, w którym wytoczono przeciwko niemu powództwo. Jest to więc mniej korzystne rozwiązanie niż na gruncie Konwencji CMR, która regresowych i to liczonych od dnia orzeczenia sądowego, ustalającego ostatecznie wysokość należnego odszkodowania, bądź od dnia faktycznej zapłaty (w razie braku orzeczenia).
Więcej na ten temat przeczytaj: Terminy przedawnienia w transporcie drogowym krajowym i międzynarodowym – kluczowe zasady
Podsumowanie
Znajomość różnic pomiędzy regulacjami prawnymi dotyczącymi przewozów krajowych i międzynarodowych jest kluczowa dla przedsiębiorstw transportowych. Odpowiedzialność przewoźnika, zarówno w ramach Prawa przewozowego, jak i Konwencji CMR, może być ograniczona, jeśli przewoźnik będzie potrafił udowodnić, że nie ponosi winy za powstałą szkodę. Właściwa dokumentacja oraz dbałość o detale mogą znacznie zredukować ryzyko ponoszenia kosztownych odszkodowań.